Is stress en vergif goed voor je?

Sommige dingen zijn moeilijk te geloven. Neem nu het voorbeeld van radioactieve straling. De leidende algemene opvattingen hierover, en waarschijnlijk ook je eerste reactie, is dat alle vormen slecht zijn voor de gezondheid, en dat er geen veilige niveaus bestaan. Ten alle tijden vermijden dus! Maar is dit wel correct?

Het tegendeel is eigenlijk waar. Uit solide data blijkt juist dat er een positief gezondheidseffect plaatsvindt bij blootstelling aan lage dosering radioactieve straling. In eerste instantie klinkt dit erg raar maar er is een theorie die er een logische verklaring voor geeft.

De grotendeels onbekende “hormese” theorie is een fascinerend fenomeen van moeder natuur en een mooi voorbeeld van een mechanisme waardoor het lichaam gezonder en weerbaarder wordt. Hormese is een gunstige biologische reactie op lage doseringen van chemische toxines, straling of andere vormen van stress die schadelijk of zelfs dodelijk zijn in hogere doseringen.

Dit effect werd in 1888 voor het eerst wetenschappelijk opgemerkt door de Duitse farmacoloog Hugo Schulz. Hij kwam er tijdens experimenten achter dat ontsmettingsmiddelen die schimmels doden, in kleine hoeveelheden juist de groei van schimmels stimuleren. In 1943 werd daaropvolgend de term “hormese” voor het eerst gebruikt door de onderzoekers Southam en Ehrlich bij gelijksoortige observaties.

Het toxicologische concept van hormese verloor rond die tijd jammer genoeg snel aan wetenschappelijke erkenning en interesse omdat het onterecht werd gekoppeld aan de werking van homeopathie. Wetenschappers zagen dit als kwakzalverij en alles wat daar aan gelinkt kon worden was niet meer interessant.

Sinds de moeilijke start zijn de tijden gelukkig veranderd. Nu ook de schadelijke effecten van teveel stress deze theorie niet meer overschaduwen kan men weer vooruit kijken. Het toepassen van hormese als anti-verouderingsstrategie en therapie is de nieuwste interventie omtrent dit concept.

Biologische katalysator

Hormese is een algemene eigenschap van biologische systemen. Dieper bekeken lijkt het hormese mechanisme een overcompensatie te zijn om homeostase, ofwel balans, te bewaren. De reactie op kleine stressoren leidt tot meer robuustheid van het organisme zodat het beter de uitdagingen uit de omgeving aan kan.

Een goed voorbeeld hiervan is de eerder genoemde radioactieve straling. Voor dit specifieke hormetisch middel zijn er ruim 3000 onderzoeken die laten zien dat dit in lage doseringen stimulerend en/of gunstig is in een breed spectrum van bacteriën, planten, ongewervelde- en gewervelde dieren. In sommige Japanse ziekenhuizen wordt een lage dosering radioactieve straling zelfs ingezet als therapie omdat het veel fysiologische parameters positief beïnvloedt die geassocieerd worden met controle van schade en een verbeterde gezondheid.

Sporten is ander voorbeeld van hormese dat misschien minder extreem is. Iedere atleet weet dat trainen een stressor is voor het lichaam waarbij het lichaam eerst wordt “afgebroken” maar daarna weer sterker terugkomt. Herstel je niet voldoende tussen de trainingen door dan heb je een kans op een negatief gezondheidseffect. Train je helemaal niet dan is dit ook niet optimaal en eigenlijk ook ongezond.

Aanvullend op het overcompensatie mechanisme is hormese in bredere zin een biologische katalysator van aanpassingsprocessen die leiden tot wijdverspreide verbeteringen in het algemene cellulaire functioneren en het prestatievermogen.

Sporten heeft, zoals de meeste weten, niet alleen een lokaal effect op de spieren maar ook een breder systemisch effect waarbij ook het immuunsysteem, het cardiovasculaire systeem, het hormonale systeem en de gemoedstoestand allemaal profiteren van de toegediende stress.

Het is zelfs zo dat veel stoffen die we dagelijks binnenkrijgen en die als gezond worden beschouwd, eigenlijk een beetje giftig zijn en een hormetisch effect hebben. Veel fytochemicaliën, ofwel hormetines, die in groenten of fruit voorkomen en alcohol zijn twee voor de hand liggende voorbeelden hiervan, ook het veel geliefde curcumine heeft een hormetisch effect.

Zorg van tijd tot tijd voor wat ongemak

Bij hormese allemaal draait het allemaal om de dosering waarbij de dosis-respons een U-curve heeft. De filosofische “golden mean” en “middleway” ideeën van Aristoteles en Confucius zijn hierbij ook passend - creëer een beetje stress, maar niet te veel.

Personen die hormetisme als levensstijl aanhouden proberen de effecten van dit biologische mechanisme te optimaliseren door op een bewuste en systematische manier stressprikkels toe te dienen. Dit zal uiteindelijk leiden tot een langer en vitaler leven. Het is wel belangrijk dat de nadruk moet liggen op mild en periodiek en niet op zwaar en chronisch. Dit geldt voor zowel fysieke als mentale uitdagingen.

Het toepassen van hormetische stressprikkels kunnen enkelvoudig of gecombineerd zijn. Zo zijn blootstellingen aan lage doseringen straling, maar ook caloriebeperking, blootstelling aan hitte, tussentijds vasten en blootstelling aan kou veel gebruikte manieren het lichaam te optimaliseren.

In de wereld van vandaag de dag waar alles goed geregeld is en (kleine) ontberingen nauwelijks meer voorkomen ben je het misschien wel aan jezelf verplicht om bewust iets van hormese toe te voegen aan je dagelijkse leven. Het is niet alleen gezond voor je maar het werkt ook als een mentale opkikker.

Stressoren die relatief nieuw zijn voor de mens zoals synthetische chemicaliën en geen evolutionaire basis hebben, worden vooralsnog uitgesloten van de hormese theorie. Voor deze stoffen geld, dat ze als schadelijk worden beschouwd totdat het tegendeel is bewezen.